Upadłość konsumencka

Upadłość konsumencką można ogłosić wobec każdej osoby fizycznej, która zasadniczo nie prowadzi działalności gospodarczej. W zasadzie można ją więc ogłosić w stosunku do:

1. 1. osób pełnoletnich, nieprowadzących działalności gospodarczej,
   2. rolników prowadzących tylko gospodarstwo rolne, bez działalności gospodarczej,
   3. dzieci, choć w ich przypadku muszą być one reprezentowane przez przedstawicieli ustawowych,
   4. osoby ubezwłasnowolnionej częściowo lub całkowicie, np. osób pozostających w zakładach opiekuńczych, z uwzględnieniem konieczności ich reprezentowania przez kuratora lub opiekuna,
   5. wspólników spółek osobowych, którzy nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem, a więc komandytariuszy w spółce komandytowej oraz akcjonariuszy w spółce komandytowo-akcyjnej;
   6. osób prowadzących w przeszłości działalność gospodarczą, pod warunkiem, że na dzień ogłoszenia upadłości już nie są przedsiębiorcami, choć w tym przypadku procedura postępowania uzależniona będzie od tego, czy od dnia zakończenia działalności do ogłoszenia upadłości upłynął co najmniej rok.

Podstawą ogłoszenia upadłości konsumenckiej takich osób jest ich niewypłacalność. Osoba jest niewypłacalna, jeżeli utraciła zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Przepisy ustawy prawo upadłościowe przewidują domniemanie, że oznacza to, że dochodzi do tego, gdy opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza 3 miesiące.

Zgodnie z intencją ustawodawcy zawartej w uzasadnieniach zmiany ustawy Prawo upadłościowe, „stan niewypłacalności osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej będzie zachodził w przypadku, gdy z każdym upływającym miesiącem stan zadłużenia takiej osoby z tytułu niewykonywanych zobowiązań pieniężnych będzie się pogłębiał, niezależnie od podejmowanych przez dłużnika działań zmierzających do spłaty zadłużenia”.

Przepisy ustawy Prawo upadłościowe upoważniają do złożenia wniosku o ogłoszenia upadłości nawet w przypadku opóźnienia w wykonywaniu tylko niektórych zobowiązań.

Dla oceny niewypłacalności nie ma również w zasadzie istotnego znaczenia wysokość zaległości dłużnika. Nawet stosunkowo niewielka wartość zaległych zobowiązań dłużnika może oznaczać jego niewypłacalność, upoważniającą do ogłoszenia upadłości konsumenckiej.

Nie jest wymagane posiadanie jakiekolwiek majątku przez dłużnika. Nie jest również wymagane posiadanie środków i majątku pozwalającego pokryć koszty postępowania upadłościowego. Koszty postępowania upadłościowego są bowiem spłacane w toku planu spłaty kończącego postępowania upadłościowe lub podlegają przejęciu przez Sąd/ Skarb Państwa, czyli w tym ostatnim przypadku odpada w ogóle obowiązek pokrywania kosztów postępowania upadłościowego przez niewypłacalnego dłużnika.

Można ogłosić upadłość konsumencką również wtedy, jeżeli dłużnik posiada majątek, ale jest on w całości obciążony prawami rzeczowymi, np. hipoteką, zastawem, służebnościami. Ma to umożliwiać ogłoszenie upadłości konsumenckiej osobom, które np. posiadają tylko dług w postaci kredytu mieszkaniowego z  hipoteką, którego nie mogą regularnie spłacać.

Wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić dłużnik. Jedynie w wyjątkowych przypadkach wniosek takie może zgłosić również wierzyciel osobisty dłużnika.

Sąd może ogłosić upadłość dłużnika nawet w przypadku posiadania jedynego tylko wierzyciela, a więc w zasadzie nawet tylko jednego długu, np. w przypadku kredytu mieszkaniowego z hipoteką na mieszkaniu lub domu.

Możliwość złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest prawem, a nie obowiązkiem dłużnika. W związku z tym przepisy nie przewidują terminu, w którym musi być on złożony.

Postępowanie upadłościowe wobec osoby fizycznej należy prowadzić tak, aby umożliwić umorzenie zobowiązań niewykonanych w postępowaniu upadłościowym, a więc dokonać swoistego „oddłużenia” upadłego oraz spłacić wierzycieli w jak najwyższym stopniu.

Upadłość konsumencka, a właściwie upadłość osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, ma na celu oddłużenie osoby fizycznej, która doświadcza swojej niewypłacalności. Można więc przyjąć, że upadłość konsumencka prowadzi do tego, aby konsument mógł legalnie – przy zachowaniu przyjętych zasad – pozbyć się ciążącego na nim balastu zadłużenia i rozpocząć życie „na nowo”.

Oddłużenie docelowo polega na umorzeniu długów osoby fizycznej (choć nie wszystkich). W zależności od sytuacji osobistej i majątkowej danej osoby umorzenie długów poprzedzone jest próbą spłacenia przynajmniej części zadłużenia w toku postępowania. Polega to na ustaleniu planu spłaty na zasadach określonych przez sąd upadłościowy. Ustalając te zasady, sąd upadłościowy musi uwzględnić możliwości zarobkowe upadłego, konieczność utrzymania upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu oraz ich potrzeby mieszkaniowe, wysokość niezaspokojonych wierzytelności oraz stopień zaspokojenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym. Po dokonaniu analizy tych okoliczności zwykle sąd oznacza, jakie kwoty miesięcznie upadły ma płacić na rzecz wierzycieli, którzy zgłoszą się do postępowania upadłościowego wykazując swe wierzytelności. Sąd wyznacza również okres takiej spłaty, który może wynosić zasadniczo do 36 miesięcy, choć przy negatywnej ocenie sądu dotyczącej postawy upadłego okres ten może być dłuższy. Po skutecznym wykonaniu obowiązków określonych w planie spłaty sąd stwierdza umorzenie długów upadłego.

W pewnych sytuacjach sąd może jednak stwierdzić umorzenie długów znacznie szybciej, bo bez takiego planu spłat wobec upadłego. Może do tego dojść w wyniku stwierdzenia przez sąd upadłościowy, że osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że nie byłby on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty. Należy podkreślić, że nawet możliwość nawet obiektywnie niewielkich spłat przez upadłego może wyłączyć możliwość takiego przyśpieszonego umorzenia długów upadłego, chyba, że za stosowaniem tej procedury przemawiają zasady słuszności lub kwestie humanitarne. Przyjmuje się, że sądy powinny stosować tę możliwość wyjątkowo, w sytuacjach, gdy jest to uzasadnione  w sposób obiektywny np. stanem zdrowia upadłego, niedołężnością upadłego, brakiem zdolności do pracy upadłego — w sytuacji, gdy dostępne źródła utrzymania pozwalają wyłącznie na pokrycie bieżących potrzeb upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, a nie ma podstaw do uznania, aby stan ten mógł ulec zmianie w najdłuższym możliwym okresie wykonywania planu spłaty.

Postępowanie upadłościowe po jego skutecznym przeprowadzeniu eliminuje więc długi osoby fizycznej, poza niektórymi kategoriami długów jak w szczególności długi alimentacyjne czy środki karne finansowe wynikające orzeczone w postępowaniu karnym lub wykroczeniowym/ mandatowym.

Ponadto samo ogłoszenie upadłości konsumenckiej jeszcze przed oddłużeniem prowadzi zaś do umorzenia postępowań egzekucyjnych/komorniczych.

Samo ogłoszenie upadłości skutkuje również zasadniczo umorzeniem postępowań sądowych wobec upadłego (poza pewnymi postępowaniami, np. dotyczącymi długów niepodlegających umorzeniu).

Jest więc skutecznym środkiem eliminującym działania uciążliwych windykatorów, którzy zasadniczo nie mogą żądać płatności zaległych długów od samego upadłego.

Wyłącza również działania komorników, choć dotychczasowe zajęcia komornicze np. wynagrodzenia czy innych stałych przychodów zasadniczo w dotychczasowych kwotach są przekazywane już do masy upadłości, z której spłacane będą koszty postępowania i wierzyciele upadłego.

Upadłość konsumencka powinna zostać ogłoszona w terminie 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku.

Jest to jednak termin instrukcyjny dla sądu, tzn. że sąd może rozpoznać sprawę w dłuższym terminie.

W zasadzie okres oczekiwania na ogłoszenie upadłości uzależniony jest od:

1. 1. sprawności organizacyjnej sądu, który rozpoznaje sprawę, w tym zwłaszcza stopień obciążenia sędziów powierzonymi sprawami,
   2. staranności przygotowania wniosku o ogłoszenie upadłości oraz załączników – im lepiej przygotowany wniosek i kompletniej udokumentowana sytuacja majątkowa i osobista osoby, tym większa szansa na szybsze rozpoznanie sprawy,
   3. przyjętego sposobu rozpoznania wniosku przez sąd, tj. czy sąd szybko rozpatrzy sprawę na podstawie samego wniosku bez wzywania stron (tj. na posiedzeniu niejawnym) czy też zarządzi przeprowadzenie rozprawy, a to powoduje zwykle dłuższe procedowanie sądu.

W praktyce na ogłoszenie upadłości konsumenckiej czeka się od 1 do nawet 6 miesięcy.

Ogłoszenie upadłości konsumenckiej powoduje w praktyce wiele skutków dla upadłego.

Sąd wyznacza upadłemu syndyka, który ma obowiązek przejąć cały dostępny wartościowy majątek upadłego i go sprzedać.

W praktyce oznacza to obowiązek upadłego do wydania syndykowi posiadanego majątku (nieruchomości ruchomości jak samochody, środki majątkowe, pieniądze posiadane w gotówce oraz środki na rachunkach bankowych poza kwotą niepodlegającą zajęciu), jak i wszelkich niezbędnych dokumentów związanych z posiadanym majątkiem lub należnościami (np. umowy, wykaz należności od dłużników upadłego itp). Jeżeli bowiem upadły nie wykona ciążących na nim obowiązków to sąd, z urzędu (a więc z własnej inicjatywy sądu) albo na wniosek syndyka lub wierzyciela, może umorzyć postępowanie upadłościowe, a więc zakończyć postępowanie bez oddłużania.

Co ważne, upadły od momentu ogłoszenia upadłości konsumenckiej nie może samodzielnie decydować o majątku podlegającym przekazaniu syndykowi. Syndyk może jednak upoważnić upadłego do sprzedaży rzeczy należących do masy upadłości. Upoważnienie musi mieć jednak charakter pisemnego pełnomocnictwa. Może również dotyczyć wyłącznie ruchomości, a więc nie może dotyczyć np. nieruchomości.

Zgodnie z przepisami, syndyk musi podjąć następujące czynności:

• • zwraca się do naczelnika urzędu skarbowego właściwego dla upadłego z wnioskiem o udzielenie informacji dotyczących upadłego, mających wpływ na ocenę jego sytuacji majątkowej, w szczególności dotyczących okoliczności powodujących powstanie po stronie upadłego obowiązku podatkowego w okresie pięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, czyli informacji o deklaracjach podatkowych z okresu 5 lat wstecz składanych przez upadłego,
    Ważne– naczelnik urzędu skarbowego informuje syndyka o kwotach dochodów z 5 lat wstecz ze wszystkich deklaracji rocznych, ale również z innych deklaracji podatkowych jak np. zgłoszonych do urzędu skarbowego umowach kupna – sprzedaży i darowizny np. samochodu lub działki/ mieszkania i innych podobnych,
  • zasięga informacji w Krajowym Rejestrze Sądowym, czy upadły jest wspólnikiem spółek handlowych, jak również czy w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości sprawował funkcję członka organu spółek handlowych i czy w stosunku do tych spółek ogłoszono upadłość.
  • zawiadamia znanych mu wierzycieli upadłego o ogłoszeniu upadłości (a więc w praktyce wskazanych we wniosku o ogłoszeniu upadłości i dokumentacji przekazanej przez upadłego w trakcie postępowania) wraz z pouczeniem o możliwości zgłaszania przez nich wierzytelności oraz o podstawowych prawach i obowiązkach wierzycieli w postępowaniu upadłościowym,
  • zawiadamia małżonka upadłego o ogłoszeniu upadłości– co ważne, z dniem ogłoszenia upadłości pomiędzy upadłym a jego małżonkiem z mocy prawa zostaje ustanowiona rozdzielność majątkowa (chyba że została ustanowiona już wcześniej), dotychczasowy majątek wspólny w ramach wspólnoty małżeńskiej (jeżeli istnieje) wchodzi w całości do masy upadłości upadłego małżonka, małżonek dłużnika może również zgłaszać wierzytelności do masy upadłości.

Jeżeli syndyk uzyska w ten sposób informacje niezgodne z informacjami wskazanymi przez upadłego we wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, wtedy ma obowiązek poinformować sąd o tej niezgodności. Taka informacja syndyka może spowodować wydanie postanowienia o umorzeniu postępowania, chyba że niezgodność lub niezupełność nie są istotne, lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności, lub względami humanitarnymi.

Co ważne, dotyczy to również sytuacji, gdy dłużnik we wniosku nie zawsze wszystkich istotnych informacji o swym stanie majątkowym. Sąd nie może jednak umorzyć postępowania w sytuacji, gdy umorzenie postępowania mogłoby skutkować pokrzywdzeniem wierzycieli.

Syndyk ma obowiązek przejąć cały majątek upadłego oraz dokonać jego likwidacji, a więc przejmuje środki pieniężne upadłego posiadane przez dłużnika w gotówce i zasadniczo zgromadzonych na rachunkach bankowych oraz sprzedaje wartościowe rzeczy będące własnością upadłego. Syndyk ma obowiązek również ściągnąć wszystkie należności upadłego, a więc ściągnąć wszystkie zaległe kwoty lub ich wartość od dłużników upadłego.

Po zgromadzeniu pieniędzy upadłego i sprzedaży majątku upadłego syndyk składa sądowi:

1. 1. projekt planu spłaty wierzycieli z uzasadnieniem, w tym plan podziału między wierzycieli zgromadzonych środków pieniężnych,
      lub
   2. informację, że upadły jest trwale lub przejściowo niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat na rzecz wierzycieli, co uzasadnia zwolnienie upadłego z ustalania planu spłat na rzecz wierzycieli – bezwarunkowo lub warunkowo,
      albo
   3. informację, że zachodzą przesłanki do zakończenia postępowania upadłościowego w inny sposób, ale bez oddłużania, co w praktyce nie leży w interesie upadłego – najczęściej jest to związane z negatywną oceną postępowania upadłego jak np. ukrywanie majątku przez upadłego, celowe trwonienie majątku lub celowe unikanie regulowanie zobowiązań, brak współpracy z syndykiem itp.

Sąd nie jest związany stanowiskiem syndyka, więc może zakończyć postępowanie według własnego uznania.

1. 1. Jeżeli więc sąd uzna, że upadły jest trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat na rzecz wierzycieli, w praktyce dokonuje podziału zgromadzonych w postępowaniu środków i zasadniczo wydaje postanowienie o umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli. Tym samym dochodzi do skutecznego oddłużenia upadłego.
   2. Jeżeli sąd uzna, że upadły jest niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat na rzecz wierzycieli, ale tylko przejściowo, to w praktyce dokonuje podziału zgromadzonych w postępowaniu środków i warunkowo umarza długi upadłego. Warunek ten polega na tym, że jeżeli w okresie 5 lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o takim warunkowym zakończeniu postępowania sytuacja upadłego ulegnie takiej poprawie, że będzie mógł dokonywać pewnych spłat na rzecz wierzycieli, to sąd może jednak w tym okresie ustalić plan spłaty na rzecz wierzycieli.

W praktyce więc upadły w ww. okresie 5 lat jest poddany próbie i jego postawa podlega dalszej ocenie sądu. Upadły nie może dokonywać czynności prawnych, dotyczących jego majątku, które mogłyby pogorszyć jego sytuację majątkową. Musi również składać sądowi corocznie, do końca kwietnia, sprawozdanie ze swojej sytuacji majątkowej i zawodowej za poprzedni rok kalendarzowy, w którym musi wykazywać:

• • osiągnięte przychody,
  • nabyte składniki majątkowe o wartości przekraczającej przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku za ostatni kwartał okresu sprawozdawczego, ogłoszone przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego (a więc np. w I kwartale 2022 r. chodzi o kwoty powyżej 6220,80 zł),
  • swoje możliwości zarobkowe,
  • wydatki potrzebne na swoje utrzymanie i osób pozostających na jego utrzymaniu, w tym potrzeby mieszkaniowe,

Do sprawozdania upadły dołącza kopię złożonego rocznego zeznania podatkowego.

Jeżeli w tym okresie upadły będzie wykonywał należycie swe obowiązki i nie zmieni się jego sytuacja majątkowa, to zobowiązania upadłego ulegają umorzeniu z upływem pięciu lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli.

W praktyce, w celu uniknięcia wątpliwości, na wniosek upadłego lub wierzyciela sąd wydaje postanowienie stwierdzające umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli. W postanowieniu sąd wskazuje datę umorzenia zobowiązań upadłego.

3. W praktyce najczęściej sąd jednak ustala dla upadłego plan spłaty wierzycieli.

W praktyce najczęściej sąd ustala dla upadłego plan spłaty wierzycieli.

W planie spłaty sąd:

a) wymienia wierzycieli uczestniczących w planie spłaty,

b) dokonuje podziału funduszy masy upadłości pomiędzy wierzycieli uczestniczących w planie spłaty, jeżeli w postępowaniu zgromadzono fundusze masy upadłości – warto dodać, że w praktyce przekazanie wierzycielom kwot w ramach podziału funduszy dokonuje syndyk, a nie upadły,

c) ustala, czy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie, lub wskutek rażącego niedbalstwa,

d) określa kwotę i okres, nie dłuższym niż 36 miesięcy, w jakim upadły jest obowiązany spłacać zobowiązania, które w postępowaniu upadłościowym prowadzonym zgodnie z przepisami części pierwszej zostałyby uznane na liście wierzytelności, oraz określa, jaka część zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości zostanie umorzona po wykonaniu planu spłaty wierzycieli.

Ustalając wysokość kwot w planie spłaty wierzycieli oraz okres planu spłaty Sąd w praktyce opiera na sytuacji majątkowej i osobistej upadłego, takiej jak w szczególności:

• • możliwości zarobkowe upadłego (uwzględniające poprzednie zarobki, wykształcenie, kompetencje, wiek, stan zdrowia, ale i sytuację na rynku pracy),
  • jego potrzeby życiowe,
  • to, czy na utrzymaniu upadłego pozostają inne jeszcze osoby,
  • jakie są potrzeby życiowe tych właśnie osób, utrzymywanych przez upadłego,
  • kwestii mieszkaniowych upadłego – zwłaszcza w przypadku ewentualnej sprzedaży w toku postępowania upadłościowego przez syndyka mieszkania lub domu, które upadły wykorzystywał na cele mieszkaniowe,
  • wysokość wierzytelności niezaspokojonych,
  • jak również – co szczególnie istotne – stopień zaspokojenia wierzycieli.

W przypadku ustalenia, że upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie, lub wskutek rażącego niedbalstwa, plan spłaty wierzycieli nie może być krótszy niż 36 miesięcy ani dłuższy niż 84 miesiące.

W przypadku, gdy w drodze wykonania planu spłaty wierzycieli dłużnik spłaci co najmniej 70% zobowiązań objętych planem spłaty wierzycieli, plan spłaty wierzycieli nie może zostać ustalony na okres dłuższy niż rok.

W przypadku, gdy w drodze wykonania planu spłaty wierzycieli dłużnik spłaci co najmniej 50% zobowiązań objętych planem spłaty wierzycieli, plan spłaty wierzycieli nie może zostać ustalony na okres dłuższy niż 2 lata.

Prawomocne ustalenie planu spłaty powoduje, że w okresie jego wykonywania – kiedy nie dochodzi jeszcze do umorzenia wierzytelności – niedopuszczalne jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego/ komorniczego dotyczącego wierzytelności powstałych przed ustaleniem planu spłaty wierzycieli, z wyjątkiem wierzytelności niepodlegających umorzeniu w postępowaniu upadłościowym.

Plan spłaty, a więc określone w nim płatności na rzecz wierzycieli, wykonuje upadły.

W okresie wykonywania planu spłaty wierzycieli upadły nie może dokonywać czynności prawnych, dotyczących jego majątku, które mogłyby pogorszyć jego zdolność do wykonania planu spłaty wierzycieli. Jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach sąd, na wniosek upadłego, może wyrazić zgodę na dokonanie albo zatwierdzić dokonanie czynności prawnej dotyczącej jego majątku.

Upadły jest obowiązany składać sądowi corocznie, do końca kwietnia, sprawozdanie z wykonania planu spłaty wierzycieli za poprzedni rok kalendarzowy, w którym wykazuje:

• • osiągnięte przychody,
  • spłacone kwoty
  • nabyte składniki majątkowe o wartości przekraczającej przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku za ostatni kwartał okresu sprawozdawczego, ogłoszone przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego (a więc w I kwartale 2022 r. chodzi o kwoty powyżej 6220,80 zł).

Do sprawozdania upadły dołącza kopię złożonego rocznego zeznania podatkowego.

Po należytym wykonaniu przez upadłego obowiązków określonych w planie spłaty wierzycieli sąd wydaje postanowienie o stwierdzeniu wykonania planu spłaty wierzycieli i umorzeniu zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości konsumenckiej i niewykonanych w wyniku wykonania planu spłaty wierzycieli. Tym samym dochodzi do skutecznego oddłużenia upadłego.