Etapy postępowania upadłościowego osoby fizycznej

Pierwszym etapem postępowania upadłościowego osoby fizycznej jest sporządzenie i złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Wniosek musi zawierać następujące dane:

• • imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, adres oraz numer PESEL dłużnika, a jeżeli dłużnik nie posiada numeru PESEL — inne dane umożliwiające jego jednoznaczną identyfikację (numer paszportu i oznaczenie państwa wystawiającego paszport albo numer karty pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, albo numer w zagranicznym rejestrze, albo zagraniczny numer identyfikacji lub identyfikacji podatkowej),
  • NIP dłużnika, jeżeli dłużnik miał taki numer w ciągu ostatnich dziesięciu lat przed dniem złożenia wniosku,
  • wskazanie miejsc, w których znajduje się majątek dłużnika,
  • wskazanie okoliczności, które uzasadniają wniosek i ich uprawdopodobnienie,
  • aktualny i zupełny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników,
  • spis wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z nich oraz terminów zapłaty,
  • jeżeli są jakieś długi/ wierzytelności sporne z jakimkolwiek wierzycielem, wtedy również spis wierzytelności spornych z zaznaczeniem zakresu w jakim dłużnik kwestionuje istnienie wierzytelności, (przy czym zgodnie z przepisami prawa upadłościowego wskazanie we wniosku wierzytelności w spisie wierzytelności spornych nie stanowi jej uznania),
  • listę zabezpieczeń ustanowionych na majątku dłużnika wraz z datami ich ustanowienia, w szczególności hipotek, zastawów i zastawów rejestrowych,
  • informację o osiągniętych przychodach oraz o kosztach poniesionych na swoje utrzymanie oraz osób pozostających na utrzymaniu dłużnika, w ostatnich 6 miesiącach przed dniem złożenia wniosku,
  • informację o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich 12 miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były nieruchomości, akcje lub udziały w spółkach,
  • informację o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były ruchomości, wierzytelności lub inne prawa, których wartość przekracza 10 000 zł, przy czym wartość tą ustala się dla wszystkich czynności dotyczących tego samego prawa lub wierzytelności, dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku,
  • oświadczenie o prawdziwości danych zawartych we wniosku – jeżeli oświadczenie to nie jest zgodne z prawdą, dłużnik ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na skutek podania nieprawdziwych danych we wniosku o ogłoszenie upadłości.

Wniosek o ogłoszenie upadłości przygotowuje się na urzędowym formularzu (formularz wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej składany przed dłużnika we własnej sprawie). Natomiast formularz wniosku składany w wyjątkowych przypadkach przez przed wierzyciela znajduje się w tutaj.

Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej składa się w sądzie rejonowym gospodarczym właściwym według miejsca zwykłego pobytu dłużnika. Nie musi to więc być sąd właściwy dla miejsca zameldowania, a faktycznego pobytu.
Należy podkreślić, że nie każdy sąd rejonowy jest sądem gospodarczym. W Polsce funkcjonuje obecnie kilkaset sądów rejonowych, a tylko 27 z nich jest sądami gospodarczymi. Szczegółowa lista sądów rejonowych gospodarczych i miejsce ich właściwości znajdują się w tutaj.
Do wniosku na urzędowym formularzu należy załączyć:

• • dowód wniesienie opłaty sądowej,
  • dokumenty potwierdzające stan niewypłacalności jak np. kopia umów, wezwania do zapłaty, kopie nakazów zapłaty, wyroków itp.

Opłata sądowa od wniosku o ogłoszenie upadłości jest stała i wynosi 30 zł. Opłatę realizuje się przelewem na rachunek bankowy właściwego sądu, wpłatą na poczcie lub bezpośrednio w kasie w budynku właściwego sądu. Formularze do wpłaty na poczcie z numerem rachunku i opisem znajdują w tutaj. Po wyborze właściwego należy tylko wpisać imię i nazwisko wnioskodawcy oraz adres zamieszkania.

Wniosek o ogłoszenie upadłości składa się elektronicznie jak wyżej adresowany do sądu rejonowego gospodarczego właściwego według miejsca zwykłego pobytu dłużnika. Nie musi to więc być sąd właściwy dla miejsca zameldowania, a faktycznego pobytu.
Należy podkreślić, że nie każdy sąd rejonowy jest sądem gospodarczym. W Polsce funkcjonuje obecnie kilkaset sądów rejonowych, a tylko 27 z nich jest sądami gospodarczymi. Szczegółowa lista sądów rejonowych gospodarczych i miejsce ich właściwości znajdują się w tutaj.

a) Kolejny etap postepowania upadłościowego osoby fizycznej to rozpatrzenie wniosku przez Sąd.

Sąd wydaje postanowienie o ogłoszeniu upadłości i wyznacza syndyk masy upadłości. Sąd w razie stwierdzenie podstaw do ogłoszenia upadłości, wydaje postanowienie o ogłoszenie upadłości, w którym w szczególności:

• • wymienia imię i nazwisko i dane upadłego (adres zamieszkania, PESEL, NIP – jeżeli posiadał, informację o nieprowadzeniu działalności gospodarczej),
  • wyznacza syndyka,
  • wzywa wierzycieli upadłego do zgłoszenia wierzytelności – wierzyciele muszą zgłaszać wierzytelności syndykowi w terminie trzydziestu dni od dnia obwieszczenia postanowienia o ogłoszeniu upadłości w Krajowym Rejestrze Zadłużonych,
  • wzywa osoby, którym przysługują prawa oraz prawa i roszczenia osobiste ciążące na nieruchomości należącej do upadłego, jeżeli nie zostały ujawnione przez wpis w księdze wieczystej, do ich zgłaszania syndykowi
  • określa, czy postępowanie upadłościowe będzie prowadzone w trybie konsumenckim uproszczonym lub bardziej skomplikowanym postępowaniem na zasadach ogólnych.Po wydaniu postanowienia, Sąd doręcza postanowienie o ogłoszeniu upadłości dłużnikowi (oraz wnioskodawcy, jeżeli nie był nim dłużnik) oraz syndykowi. Zwykle syndyk informowany jest telefonicznie lub mailowo jeszcze tego samego dnia o wydaniu postanowienia więc może dojść do sytuacji, że będzie już podejmował czynności, zanim dłużnik otrzyma informację z sądu o ogłoszeniu upadłości.
    O ogłoszeniu upadłości powiadamia się właściwy urząd/izbę skarbowy oraz właściwy oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, w zależności od tego, gdzie jest ubezpieczony dłużnik.

b) Syndyk podejmuje czynności i ustala listę wierzytelności.

Po ogłoszeniu upadłości syndyk rozpoczyna działania w postępowaniu. Upadły ma obowiązek wydać syndykowi cały majątek (nieruchomości ruchomości jak samochody, środki majątkowe, pieniądze posiadane w gotówce oraz środki na rachunkach bankowych poza kwotą niepodlegającą zajęciu) i wszelkie niezbędne dokumenty związane z posiadanym majątkiem lub należnościami (np. umowy, wykaz należności od dłużników upadłego itp).

Jeżeli upadły nie wykona ciążących na nim obowiązków to sąd, z urzędu (a więc z własnej inicjatywy sądu) albo na wniosek syndyka lub wierzyciela, może umorzyć postępowanie upadłościowe, a więc zakończyć postępowanie bez oddłużania. Przed podjęciem jednak takiej decyzji sąd musi wysłuchać upadłego i syndyka, a w razie potrzeby także wierzycieli upadłego. Co jednak ważne, mimo nawet niewykonania obowiązków przez dłużnika, sąd nie umorzy postępowania, jeżeli niewykonywanie przez upadłego obowiązków nie jest szczególnie istotne lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności, lub względami humanitarnymi.

Zgodnie z przepisami, syndyk musi podjąć następujące czynności:

• • zwraca się do naczelnika urzędu skarbowego właściwego dla upadłego z wnioskiem o udzielenie informacji dotyczących upadłego, mających wpływ na ocenę jego sytuacji majątkowej, w szczególności dotyczących okoliczności powodujących powstanie po stronie upadłego obowiązku podatkowego w okresie pięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, czyli informacji o deklaracjach podatkowych z okresu 5 lat wstecz składanych przez upadłego,
    ważne – naczelnik urzędu skarbowego informuje więc syndyka o kwotach dochodów z 5 lat wstecz ze wszystkich deklaracji rocznych, ale również z innych deklaracji podatkowych jak np. zgłoszonych do urzędu skarbowego umowach kupna – sprzedaży i darowizny np. samochodu lub działki/mieszkania i innych podobnych,
  • zasięga informacji w Krajowym Rejestrze Sądowym, czy upadły jest wspólnikiem spółek handlowych, jak również czy w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości sprawował funkcję członka organu spółek handlowych i czy w stosunku do tych spółek ogłoszono upadłość,
  • zawiadamia znanych mu wierzycieli upadłego o ogłoszeniu upadłości (a więc w praktyce wskazanych we wniosku o ogłoszeniu upadłości i dokumentacji przekazanej przez upadłego w trakcie postępowania) wraz z pouczeniem o możliwości zgłaszania przez nich wierzytelności oraz o podstawowych prawach i obowiązkach wierzycieli w postępowaniu upadłościowym,
  • zawiadamia małżonka upadłego o ogłoszeniu upadłości– co ważne, z dniem ogłoszenia upadłości pomiędzy upadłym a jego małżonkiem z mocy prawa zostaje ustanowiona rozdzielność majątkowa (chyba że została ustanowiona już wcześniej), dotychczasowy majątek wspólny w ramach wspólnoty małżeńskiej (jeżeli istnieje) wchodzi w całości do masy upadłości upadłego małżonka, małżonek dłużnika może również zgłaszać wierzytelności do masy upadłości.

Jeżeli syndyk uzyska w ten sposób informacje niezgodne z informacjami wskazanymi przez upadłego we wniosku o ogłoszenie upadłości, wtedy ma obowiązek poinformować sąd o tej niezgodności. Taka informacja syndyka może spowodować wydanie postanowienia o umorzeniu postępowania, chyba że niezgodność lub niezupełność nie są istotne lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności, lub względami humanitarnymi.

Co ważne, dotyczy to również sytuacji, gdy dłużnik we wniosku nie zawrze wszystkich istotnych informacji o swym stanie majątkowym.

Sąd nie może jednak umorzyć postępowania w sytuacji, gdy umorzenie postępowania mogłoby skutkować pokrzywdzeniem wierzycieli.

c) Likwidacja masy upadłości, czyli sprzedaż majątku upadłego i ściągnięcie należności upadłego.

Spośród wszystkich etapów postępowania upadłościowego osoby fizycznej zwykle ten etap trwa najdłużej. Syndyk ma obowiązek przejąć cały majątek upadłego oraz dokonać jego likwidacja, a więc przejęcia środków pieniężnych upadłego posiadanych przez dłużnika w gotówce i zasadniczo zgromadzonych na rachunkach bankowych, poza kwotami wolnymi od zajęcia. Syndyk ma obowiązek również ściągnąć wszystkie należności upadłego, a więc ściągnąć wszystkie zaległe kwoty lub ich wartość od dłużników upadłego.

Wyboru sposobu likwidacji masy upadłości dokonuje samodzielnie syndyk w sposób, który umożliwia zaspokojenie wierzycieli w jak największym stopniu, z uwzględnieniem kosztów likwidacji. Jednak o szczególnie wartościowych składnikach majątku upadłego (tj. w I kwartale 2022 r. o wartości ponad 29 414,95 zł) syndyk powinien zawiadomić Sąd i wierzycieli o planowanym sposobie likwidacji środka, co może doprowadzić do narzucenia syndykowi przez sąd sposobu lub warunków likwidacji (jak np. minimalna cena sprzedaży) tych składników majątkowych.

Co ważne, upadły od momentu ogłoszenia upadłości nie może samodzielnie decydować o majątku podlegającym przekazaniu syndykowi. Syndyk może jednak upoważnić upadłego do sprzedaży rzeczy należących do masy upadłości. Upoważnienie musi mieć jednak charakter pisemnego pełnomocnictwa.

Może również dotyczyć wyłącznie ruchomości, a więc nie może dotyczyć np. nieruchomości.

d) Ustalenie planu spłaty

Po upływie terminu do zgłaszania wierzytelności (30 dni od dnia ogłoszenia postanowienia o obwieszczeniu upadłości w Krajowym Rejestrze Zadłużonych) i przeprowadzeniu likwidacji majątku wchodzącego w skład masy upadłości, syndyk składa sądowi:

• projekt planu spłaty wierzycieli z uzasadnieniem,

albo

• informację, że zachodzą następujące przesłanki do odmowy ustalenia planu spłaty wierzycieli albo umorzenia postępowania upadłościowego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli lub warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeżeli
  – upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań, lub
  – w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w stosunku do upadłego prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań.
  Sąd podzielając ustalenia syndyka może jednak nie zakończyć w ten negatywny dla dłużnika sposób postępowania upadłościowego, jeżeli stwierdzi, że wymagają tego względy słuszności lub względy humanitarne,

albo

• informację, że:
  – zachodzą przesłanki umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty, jeżeli sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli,

  lub

  – zachodzą przesłanki umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty, bowiem sytuacja upadłego wskazuje, że jest on niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, lecz niezdolność ta nie ma charakteru trwałego.
  Sąd w takiej sytuacji umarza warunkowo zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, warunek ten polega na tym, że jeżeli w okresie 5 lat  od dnia uprawomocnienia się postanowienia o takim warunkowym zakończeniu postępowania sytuacja upadłego ulegnie takiej poprawie, że będzie mógł dokonywać pewnych spłat na rzecz wierzycieli, to sąd może uchylić wcześniejsze postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty i ustalić plan spłaty, prawo do zgłoszenia takiego żądania mają wierzyciele upadłego, ale również sam upadły,

albo

• • informację, że:
    – zachodzą przesłanki umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty, jeżeli nie było zgłoszeń wierzytelności, jak i nie występują wierzytelności podlegające umieszczeniu na liście wierzytelności z urzędu (najczęściej to hipoteka i zastaw na majątku dłużnika wchodzącym do masy upadłości),
    co ważne, powyższy tryb nie może mieć zastosowania, jeżeli:
    w toku postępowania upadłościowego nie zostały pokryte w całości koszty postępowania ze środków masy upadłości, lub sąd jako przedstawiciel Skarbu Państwa poniósł tymczasowo koszty tego postępowania i nie zostały mu one zwrócone, lub w toku postępowania nie pokryto innych zobowiązań masy upadłości, tj. kosztów powstałych w toku postępowania upadłościowego.

Sąd podejmuje decyzję w sprawie zakończenia postępowania bez udziału uczestników postępowania (a więc na posiedzeniu niejawnym) albo na rozprawie (zwłaszcza, gdy żąda tego którykolwiek wierzyciel, syndyk lub sam upadły). Warto również pamiętać, że zgłoszenia wierzytelności dokonywane przez wierzycieli po złożeniu przez syndyka projektu planu spłaty wierzyć.

W postanowieniu o ustaleniu planu spłaty wierzycieli sąd:

a) wymienia wierzycieli uczestniczących w planie spłaty,

b) dokonuje podziału funduszy masy upadłości pomiędzy wierzycieli uczestniczących w planie spłaty, jeżeli w postępowaniu zgromadzono fundusze masy upadłości– jednakże w pierwszej kolejności pokrywane są koszty postępowania upadłościowego oraz inne zobowiązania masy upadłości, a dopiero pozostałe środki dzieli się pomiędzy wierzycieli zgodnie z kategoriami wierzytelności,
warto dodać, że przekazanie wierzycielom kwot w ramach podziału funduszy dokonuje syndyk, a nie upadły,

c) ustala, czy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie, lub wskutek rażącego niedbalstwa,

d) określa kwotę i okres, nie dłuższym niż 36 miesięcy, w jakim upadły jest obowiązany spłacać zobowiązania, które w postępowaniu upadłościowym prowadzonym zgodnie z przepisami części pierwszej zostałyby uznane na liście wierzytelności, oraz określa, jaka część zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości zostanie umorzona po wykonaniu planu spłaty wierzycieli.

Wydaje się, że ustalając wysokość kwot w planie spłaty wierzycieli oraz okres planu spłaty Sąd powinien uwzględniać sytuację upadłego, w szczególności:

• • możliwości zarobkowe upadłego (uwzględniające poprzednie zarobki, wykształcenie, kompetencje, wiek, stan zdrowia, ale i sytuację na rynku pracy),
  • jego potrzeby życiowe,
  • to, czy na utrzymaniu upadłego pozostają inne jeszcze osoby,
  • jakie są potrzeby życiowe tych właśnie osób, utrzymywanych przez upadłego,
  • kwestii mieszkaniowych upadłego– zwłaszcza w przypadku ewentualnej sprzedaży w toku postępowania upadłościowego przez syndyka mieszkania lub domu, które upadły wykorzystywał na cele mieszkaniowe,
  • wysokość wierzytelności niezaspokojonych,
  • jak również – co szczególnie istotne – stopień zaspokojenia wierzycieli.

W przypadku ustalenia jak w punkcie a) powyżej, że upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie, lub wskutek rażącego niedbalstwa, plan spłaty wierzycieli nie może być krótszy niż 36 miesięcy ani dłuższy niż 84 miesiące.

W przypadku, gdy w drodze wykonania planu spłaty wierzycieli dłużnik spłaci co najmniej 70% zobowiązań objętych planem spłaty wierzycieli, plan spłaty wierzycieli nie może zostać ustalony na okres dłuższy niż rok.

W przypadku, gdy w drodze wykonania planu spłaty wierzycieli dłużnik spłaci co najmniej 50% zobowiązań objętych planem spłaty wierzycieli, plan spłaty wierzycieli nie może zostać ustalony na okres dłuższy niż 2 lata.

Warto również pamiętać, że do okresów spłaty zalicza się okres od upływu 6 miesięcy od dnia ogłoszenia upadłości do dnia ustalenia planu spłaty wierzycieli, chyba że dłużnik nie pokryłby w całości kosztów postępowania tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa. Ma to na celu uniknięcie obciążania upadłego niekorzystnymi konsekwencjami przedłużającego się niekiedy okresu prowadzenia postępowania upadłościowego.

Jeżeli w trakcie postępowania nie zgłoszono uznanych wierzytelności i brak wierzytelności podlegających z urzędu umieszczeniu na liście wierzytelności (np. hipoteki na nieruchomości dłużnika), w planie spłaty wierzycieli uwzględnia się wyłącznie koszty postępowania tymczasowo pokryte przez Skarb Państwa oraz inne zobowiązania masy upadłości niezaspokojone w toku postępowania, a w przypadku braku takich zobowiązań umarza się zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli.

Prawomocne ustalenie planu spłaty powoduje, że w okresie jego wykonywania– kiedy nie dochodzi jeszcze do umorzenia wierzytelności– niedopuszczalne jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego dotyczącego wierzytelności powstałych przed ustaleniem planu spłaty wierzycieli, z wyjątkiem wierzytelności niepodlegających umorzeniu w postępowaniu upadłościowym.

Plan spłaty, a więc określone w nim płatności na rzecz wierzycieli, wykonuje upadły.

W okresie wykonywania planu spłaty wierzycieli upadły nie może dokonywać czynności prawnych, dotyczących jego majątku, które mogłyby pogorszyć jego zdolność do wykonania planu spłaty wierzycieli. Jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach sąd, na wniosek upadłego, może wyrazić zgodę na dokonanie albo zatwierdzić dokonanie czynności prawnej dotyczącej jego majątku.

Upadły jest obowiązany składać sądowi corocznie, do końca kwietnia, sprawozdanie z wykonania planu spłaty wierzycieli za poprzedni rok kalendarzowy, w którym wykazuje:

• • osiągnięte przychody,
  • spłacone kwoty
  • nabyte składniki majątkowe o wartości przekraczającej przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku za ostatni kwartał okresu sprawozdawczego, ogłoszone przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego (a więc w I kwartale 2022 r. chodzi o kwoty powyżej 6220,80 zł).

Do sprawozdania upadły dołącza kopię złożonego rocznego zeznania podatkowego.

Jeżeli upadły nie może wywiązać się z obowiązków określonych w planie spłaty wierzycieli, sąd na jego wniosek, po wysłuchaniu wierzycieli, może zmienić plan spłaty wierzycieli.

Sąd może przedłużyć termin spłaty wierzytelności na dalszy okres nieprzekraczający 18 miesięcy.

Jeżeli brak możliwości wywiązania się z obowiązków określonych w planie spłaty wierzycieli ma charakter trwały i wynika z okoliczności niezależnych od upadłego, sąd na wniosek upadłego, po wysłuchaniu wierzycieli, może uchylić plan spłaty wierzycieli i umorzyć niewykonane zobowiązania upadłego, z wyjątkiem wierzytelności niepodlegających umorzeniu w postępowaniu upadłościowym. Z uwagi na wyjątkowy charakter uprawnienia upadłego, przesłanki jego zastosowania należy interpretować ściśle, a wszelkie sytuacje wątpliwe w związku z tym interpretować na korzyść wierzycieli.

Natomiast w razie istotnej poprawy sytuacji majątkowej upadłego w okresie wykonywania planu spłaty wierzycieli, każdy z wierzycieli oraz upadły może wystąpić z wnioskiem o zmianę planu spłaty wierzycieli. O zmianie planu spłaty wierzycieli sąd orzeka po wysłuchaniu upadłego i wierzycieli objętych planem spłaty wierzycieli.

Co ważne, zmiana ta musi jednak wynikać z innych przyczyn niż zwiększenie się wynagrodzenia za pracę lub dochodów uzyskiwanych z osobiście wykonywanej przez upadłego działalności zarobkowej.

W razie niewykonywania przez upadłego obowiązków określonych w planie spłaty wierzycieli sąd z urzędu albo na wniosek wierzyciela, po wysłuchaniu upadłego i wierzycieli objętych planem spłaty wierzycieli, uchyla plan spłaty wierzycieli.

Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy upadły:

• • nie złożył w terminie sprawozdania z wykonania planu spłaty wierzycieli,
  • w sprawozdaniu z wykonania planu spłaty wierzycieli zataił osiągnięte przychody lub nabyte składniki majątkowe,
  • dokonał czynności prawnej dotyczącej jego majątku, która mogłaby pogorszyć jego zdolność do wykonania planu spłaty wierzycieli, bez uzyskania zgody sądu albo czynność ta nie została przez sąd zatwierdzona,
  • ukrywał majątek lub czynność prawna upadłego została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli.

W razie uchylenia planu spłaty, zobowiązania upadłego nie podlegają umorzeniu.

Sąd może jednak zaniechać wydania takiego postanowienia, jeżeli:

• • uchybienie obowiązkom jest nieznaczne, lub
  • dalsze wykonywanie planu spłaty wierzycieli jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.

Po wykonaniu przez upadłego obowiązków określonych w planie spłaty wierzycieli sąd wydaje postanowienie o stwierdzeniu wykonania planu spłaty wierzycieli i umorzeniu zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości i niewykonanych w wyniku wykonania planu spłaty wierzycieli.

Należy jednak podkreślić, że postępowanie upadłościowe nie prowadzi do umorzenia następujących zobowiązań niepodlegających umorzeniu:

• • zobowiązania o charakterze alimentacyjnym,
  • zobowiązania wynikające z rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci,
  • zobowiązania do zapłaty orzeczonych przez sąd kar grzywny,
  • zobowiązania do wykonania obowiązku naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
  • zobowiązania do zapłaty nawiązki lub świadczenia pieniężnego orzeczonych przez sąd jako środek karny, lub środek związany z poddaniem sprawcy próbie,
  • zobowiązania do naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem,
  • zobowiązania, których upadły umyślnie nie ujawnił, jeżeli wierzyciel nie brał udziału w postępowaniu.

Po wydaniu postanowienia jak wyżej niedopuszczalne jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego dotyczącego wierzytelności powstałej przed dniem ustalenia planu spłaty wierzycieli. Nie dotyczy to jednak wierzytelności wynikających z zobowiązań niepodlegających umorzeniu w postępowaniu upadłościowym jak wyżej.

Przepisy prawa upadłościowego przewidują wyjątkowo możliwość oddłużenia bez planu spłaty. Sąd umarza bowiem zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli.

Z uwagi na wyjątkowy charakter uprawnienia upadłego, przesłanki jego zastosowania należy interpretować ściśle, a wszelkie sytuacje wątpliwe w związku z tym interpretować na korzyść wierzycieli.

Przyjmuje się więc, że brak możliwości regulowania przez upadłego „jakichkolwiek spłat” nie dotyczy sytuacji, gdy upadły może regulować wprawdzie niewielkie, ale regularne płatności na rzecz wierzycieli.

Niewątpliwie Sąd powinien w tym przypadku dokonać oceny braku możliwości dokonywania przez upadłego jakichkolwiek spłat jak np. wiek, choroba, niedołężność, upośledzenie z jednej strony ograniczają lub eliminują możliwości zarobkowe, a z drugiej strony zwiększają uzasadnione koszty życiowe.

Dotyczy to również kwestii oceny okresu niemożności upadłego do świadczenia, jeżeli bowiem w ocenie Sądu będzie miała ona charakter przejściowy/przemijający, Sąd powinien wcześniej dokonać np. warunkowego umorzenia wierzytelności.

Jeżeli przed wydaniem takiego postanowienia w postępowaniu zgromadzono fundusze masy upadłości, sąd dokonuje podziału funduszy masy upadłości między wierzycieli, którzy zgłosili uznane wierzytelności, a sam podział ma charakter planu spłaty wierzycieli uczestniczących w tym planie spłaty. Jednocześnie umarza zobowiązania upadłego niewykonane w wyniku wykonania planu spłaty wierzycieli. Sam podział środków jest wykonywany przez syndyka.

Jeżeli jednak niezdolność do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli wynikająca z osobistej sytuacji upadłego nie ma charakteru trwałego, sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli.

Instytucję tą stosuje się w takim przypadku pod warunkiem, że w terminie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli upadły ani żaden z wierzycieli nie złoży wniosku o ustalenie planu spłaty wierzycieli.

Taki wniosek powinien być jednak poparty argumentami potwierdzającymi, że ustała dotychczasowa niezdolność upadłego do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. A więc Sąd powinien stwierdzić, że upadły jest zdolny do wykonywania spłat na rzecz wierzycieli.

W takim przypadku Sąd uchyla wcześniejsze postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli i ustala plan spłaty wierzycieli.

W okresie 5 lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli upadły nie może dokonywać czynności prawnych, dotyczących jego majątku, które mogłyby pogorszyć jego sytuację majątkową. W szczególnie uzasadnionych przypadkach sąd, na wniosek upadłego, może jednak wyrazić zgodę na dokonanie czynności prawnej albo zatwierdzić jej dokonanie.

W okresie warunkowego umorzenia zobowiązań upadły jest obowiązany składać sądowi corocznie, do końca kwietnia, sprawozdanie ze swojej sytuacji majątkowej i zawodowej za poprzedni rok kalendarzowy, w którym musi wykazywać:

• • osiągnięte przychody,
  • nabyte składniki majątkowe o wartości przekraczającej przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku za ostatni kwartał okresu sprawozdawczego, ogłoszone przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego (a więc np. w I kwartale 2022 r. chodzi o kwoty powyżej 6220,80 zł),
  • swoje możliwości zarobkowe,
  • wydatki potrzebne na swoje utrzymanie i osób pozostających na jego utrzymaniu, w tym potrzeby mieszkaniowe,
    Do sprawozdania upadły dołącza kopię złożonego rocznego zeznania podatkowego.

W okresie wykonywania planu spłaty wierzycieli niedopuszczalne jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego dotyczącego wierzytelności powstałych przed ustaleniem planu spłaty wierzycieli, za wyjątkiem wierzytelności niepodlegających umorzeniu w postępowaniu upadłościowym.

W razie nienależytego wykonania przez upadłego ww. obowiązków sprawozdawczych, Sąd uchyla postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, tj. gdy upadły:

• • nie złożył w terminie sprawozdania,
  • w sprawozdaniu podał nieprawdziwe informacje, w szczególności zataił osiągnięte przychody lub nabyte składniki majątkowe,
  • dokonał czynności prawnej bez uzyskania zgody sądu albo czynność ta nie została przez sąd zatwierdzona,
  • ukrywał majątek lub czynność prawna upadłego została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Sąd może jednak zaniechać wydania takiego postanowienie, jeżeli:

• • uchybienie obowiązkom jest nieznaczne, lub
  • zaniechanie uchylenia postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.

W razie uchylenia postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli zobowiązania upadłego nie podlegają umorzeniu.

Jeżeli upadły ani żaden z wierzycieli nie złoży wniosku jw., zobowiązania upadłego ulegają umorzeniu z upływem 5 lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli. Nie dotyczy to oczywiście zobowiązań niepodlegających umorzeniu w postępowaniu upadłościowym.

W celu uniknięcia wątpliwości, na wniosek upadłego lub wierzyciela sąd wydaje postanowienie stwierdzające umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli. W postanowieniu Sąd wskazuje datę umorzenia zobowiązań upadłego.

W konsekwencji niedopuszczalne jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego dotyczących tak umorzonych wierzytelności upadłego.

Etapy postępowania upadłościowego osoby fizycznej (konsumenta) powodujące bezwarunkowe lub warunkowe umorzenie jego wierzytelności uznaje się za zakończone po:

• • wydaniu przez Sąd postanowienia o ustaleniu planu spłaty wierzycieli, albo
  • wydaniu przez Sąd postanowienia o umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli lub
  • wydaniu przez Sąd postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli.

Sąd może również odmówić zastosowania mechanizmów prowadzących do oddłużenia upadłego.

Sąd może bowiem wydać postanowienie o odmowie ustalenia planu spłaty wierzycieli albo umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli lub warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeżeli:

• • upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań,
    lub
  • w okresie 10 lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w stosunku do upadłego prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań.

W razie takiej negatywnej oceny postawy upadłego, Sąd może mimo wszystko zakończyć postępowanie w trybie oddłużenia warunkowego lub bezwarunkowego upadłego, jeżeli ustalenie planu spłaty wierzycieli lub umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, lub warunkowe umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli jest uzasadnione:

• • względami słuszności, za co należałoby uznać sytuacje w np. ponowna, której ponowna niewypłacalność nastąpiła pomimo należytej staranności upadłego w tym zakresie,
    lub
  • względami humanitarnymi, przez co należałoby rozumieć np. szczególnie trudną sytuację życiową upadłego.

Jeżeli przed wydaniem takiego postanowienia w postępowaniu zgromadzono fundusze masy upadłości, sąd dokonuje podziału funduszy masy upadłości między wierzycieli, którzy zgłosili uznane wierzytelności, a sam podział ma charakter planu spłaty wierzycieli uczestniczących w tym planie spłaty. Wydanie takiego prawomocnego postanowienia oznacza zakończenie postępowania bez oddłużania upadłego.

Warto również wspomnieć, że w toku postępowania upadłościowego może dojść do zawarcia układu upadłego z wierzycielami.

Aby taki układ został zawarty wymagany jest wniosek i zgoda dłużnika, chyba że postępowanie zostało wszczęte na wniosek wierzyciela.

Jeżeli więc zostanie uprawdopodobnione, że w drodze układu zostaną osiągnięte cele postępowania, sędzia-komisarz, postanowieniem zwołuje zgromadzenie wierzycieli w celu zawarcia układu.

Dla upadłego szczególnie istotny wydaje się fakt, że zwołując zgromadzenie wierzycieli sędzia-komisarz może wstrzymać likwidację majątku upadłego, w szczególności lokalu mieszkalnego albo domu jednorodzinnego, w którym zamieszkuje upadły.

W przypadku przyjęcia układu w postępowaniu upadłościowym konsumenckim nie dochodzi do likwidacji masy upadłości, ustalenia planów spłaty oraz wydawania postanowienia o stwierdzeniu wykonania planu spłaty i umorzenia zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości i niewykonanych w wyniku planu spłaty. Skutek w postaci umorzenia zobowiązań upadłego powstanie dopiero z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o wykonaniu układu.